ทำไมต้องตรวจหลอดเลือดสมอง

• ความเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมองเพิ่มมากขึ้นในปัจจุบัน เนื่องจากหลายปัจจัย
  • พบมากขึ้นตามอายุที่เพิ่มขึ้น คาดเดาว่าจะพบอุบัติการณ์เพิ่มขึ้น เนื่องจากการก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ
  • โรคความดันโลหิตสูงเสี่ยงต่อการเป็นโรคหลอดเลือดสมองมากกว่า 8 เท่าเทียบกับคนที่ไม่เป็นโรคความดันโลหิตสูง
  • โรคเบาหวาน เสี่ยงมากขึ้น 6 เท่า
  • ไขมันสูง เสี่ยงมากขึ้น 1.8 เท่า
  • หลอดเลือดแดงแคโรทิดตีบชนิดไม่มีอาการเสี่ยงมากขึ้น 2 เท่า
  • ภาวะอ้วน เสี่ยงมากขึ้น 1.4 เท่า 
• โรคหลอดเลือดสมอง เป้นสาเหตุที่ทำให้เกิดความทุพลภาพที่เกิดความสูญเสียทั้งในแง่สุขภาพกาย สุขภาพใจ เศรษฐกิจ
• ไม่มีใครอยากป่วยเป็นโรคหลอดเลือดสมอง

การทำงานของสมองจำเป็นต้องใช้ออกซิเจนและสารอาหารจากเลือด เมื่อใดก็ตามที่เส้นเลือดสมองถูกปิดกั้น ตีบ อุดตัน หรือเส้นเลือดแตก ส่งผลให้เลือดไม่สามารถไปเลี้ยงสมองได้ ทำให้สมองขาดเลือดจนเซลล์สมองได้รับความเสียหาย การทำงานของสมองหยุดชะงัก เป็นสาเหตุของโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) ซึ่งถือเป็นภาวะฉุกเฉินที่ต้องได้รับการรักษาโดยด่วน เนื่องจากยิ่งรักษาเร็ว จะช่วยลดความเสียหายที่จะเกิดขึ้นได้ แต่หากช้าเกินไปอาจส่งผลความเสียหายต่อเนื้อสมอง นำไปสู่ภาวะทุพพลภาพ และเกิดความพิการ หรือ เสียชีวิตได้

1. สมองขาดเลือดอาจเกิดจากหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตัน (Ischemic stroke)
2. หลอดเลือดสมองแตก (Hemorrhagic stroke) 
   โดยพบหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันได้บ่อยกว่า ประมาณ 70% ในขณะที่หลอดเลือดสมองแตกมีเพียง 30% ของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองทั้งหมด 
   สาเหตุของหลอดเลือดสมองตีบเกิดจากภาวะไขมันในเลือดสูง มีไขมันเกาะหลอดเลือดจำนวนมากจนหลอดเลือดตีบแคบ ส่งผลให้ความสามารถในการลำเลียงเลือดลดลง ส่วนหลอดเลือดสมองอุดตันมักเกิดจากลิ่มเลือดในหลอดเลือดสมองเอง หรือเกิดจากลิ่มเลือดในร่างกายไหลไปอุดตันบริเวณหลอดเลือดสมองจนเลือดไม่สามารถไปเลี้ยงสมองได้เพียงพอ รวมถึงโรคที่ทำให้หลอดเลือดเสื่อมเร็วกว่าปกติ เช่น เบาหวาน
   สำหรับภาวะหลอดเลือดสมองแตกเกิดจากผู้ป่วยมีความดันโลหิตสูง ร่วมกับไขมันสูงจนทำให้เส้นเลือดขาดความยืดหยุ่น แตกเปราะง่าย ส่งผลให้เลือดไปเลี้ยงสมองลดลงอย่างฉับพลัน ซึ่งถือเป็นภาวะวิกฤติอย่างมาก ผู้ป่วยอาจเสียชีวิตอย่างรวดเร็ว

โรคหลอดเลือดสมองเกิดจากหลายปัจจัย ทั้งที่ปรับเปลี่ยนได้และปรับเปลี่ยนไม่ได้ สืบเนื่องมาจากอายุ เพศ การดูแลสุขภาพ และการใช้ชีวิต

ปัจจัยเสี่ยงที่ป้องกันได้

•  ความดันโลหิตสูง คือปัจจัยที่มีความเสี่ยงสูงสุดของการเกิดโรคหลอดเลือดสมองทั้งแตกและอุดตัน โดยผู้ที่มีความดันโลหิตสูงจะมีความเสี่ยงมากกว่าคนที่ไม่มีความดันสูงถึง 8 เท่า
•  ไขมันในเลือดสูง เมื่อไขมันสะสมตามผนังหลอดเลือดจนตีบตันและขาดความยืดหยุ่น ส่งผลให้เกิดความเสี่ยงทั้งหลอดเลือดสมองตีบและแตกโดยมีความเสี่ยงมากกว่าคนปกติ 2-3 เท่า
•  เบาหวาน ผู้ป่วยเบาหวานมีความเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมองมากกว่าคนปกติ 1.8-6 เท่า เนื่องเบาหวานทำให้หลอดเลือดแข็งและแตกเปราะง่าย
•  โรคหัวใจบางชนิด ที่ส่งผลให้เกิดลิ่มเลือดในหัวใจ ลอยไปอุดตันใน หลอดเลือดสมอง
•  หลอดเลือดแดงแคโรทิดตีบชนิดที่ไม่มีอาการ เสี่ยงมากกว่าคนปกติ 2 เท่า
•  สูบบุหรี่ เนื่องจากสารนิโคตินและคาร์บอนมอนอกไซด์จะไปลดปริมาณออกซิเจนที่ไปเลี้ยงสมอง รวมถึงทำลายผนังหลอดเลือด ส่งผลให้เกิดโรคหลอดเลือดสมองมากกว่าผู้ที่ไม่สูบบุหรี่ 2-3 เท่า
•  ความอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน ทำให้เป็นโรคต่างๆ ที่ส่งผลให้หลอดเลือดสมองผิดปกติ เสี่ยงมากกว่าคนปกติ 1.3 เท่า

ปัจจัยเสี่ยงที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้

•  อายุ ผู้มีอายุมากกว่า 55 ปีขึ้นไป พบว่ามีความเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมองมากขึ้นเกือบ 50% ในทุกๆ 10 ปี เนื่องจากหลอดเลือดเสื่อมไปตามวัย หลอดเลือดหนาขึ้น ขาดความยืดหยุ่น หรือมีไขมันสะสมและหินปูนเกาะตามผนังหลอดเลือด
•  เพศชายมีความเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดสมองสูงกว่าเพศหญิง
•  ประวัติบุคคลในครอบครัวเป็นโรคหลอดเลือดสมอง มีแนวโน้มที่จะเป็นโรคหลอดเลือดสมองเช่นกัน
•  เคยเป็นโรคหลอดเลือดสมองมาก่อน สามารถกลับมาเป็นซ้ำได้อีก

ปัจจัยเสี่ยงที่ป้องกันและเปลี่ยนแปลงได้

•  ควบคุมโรคประจำตัวที่เป็นปัจจัยเสี่ยง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง ให้อยู่ในเกณฑ์
•  ออกกำลังกายสม่ำเสมอ อย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน 5 ครั้งต่อสัปดาห์
•  งดสูบบุหรี่
•  ตรวจสุขภาพประจำปี รวมถึงตรวจหาปัจจัยเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมอง
•  หากพบว่ามีปัจจัยเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมอง ควรรับการรักษาและปฏิบัติตามแผนการรักษาของแพทย์ รวมถึงรีบพบแพทย์ทันที หากสงสัยว่าเป็นโรคหลอดเลือดสมอง เช่น อ่อนแรง ชาครึ่งซีก ตาพร่ามัว ปวดศีรษะ
•  หากพบอาการเตือนที่แสดงว่าหลอดเลือดสมองตีบ แม้อาการจะหายไปเอง ควรรีบพบแพทย์ทันทีเพื่อตรวจวินิจฉัย

เนื่องจากสมองขาดเลือดจึงไม่สามารถทำงานได้ตามปกติ โดยจะแสดงอาการมากน้อยแตกต่างกัน ซึ่งมักเกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน ดังนี้

•  รู้สึกชาหรืออ่อนแรงบริเวณใบหน้า หรือส่วนของร่างกายด้านใดด้านหนึ่งโดยทันที
•  พูดช้าลง พูดไม่ชัด พูดอ้อแอ้ ปากเบี้ยว ไม่เข้าใจคำพูด
•  ปวดศีรษะ เวียนศีรษะโดยไม่ทราบสาเหตุแบบฉับพลัน
•  ตาพร่ามัว หรือเห็นภาพซ้อนทันทีทันใด
•  เดินเซ หรือทรงตัวลำบาก

อย่างไรก็ตามในบางกรณีอาจมีอาการเกิดขึ้นชั่วคราวแล้วหายไป หรืออาจเกิดขึ้นหลายครั้งก่อนสมองจะขาดเลือดแบบถาวร ดังนั้นหากมีอาการผิดปกติ  ควรรีบพบแพทย์   อย่าชะล่าใจ อาจเสี่ยงเป็น  "โรคหลอดเลือดสมอง" ได้ 

“ โรคหลอดเลือดสมอง”  สามารถตรวจหาความเสี่ยงก่อนเป็นโรคได้หลากหลายวิธี
คลิกอ่าน  โปรแกรมตรวจหาความเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมอง

• การค้นหาคนที่มีปัจจัยเสี่ยง ให้การรักษาเพื่อลดปัจจัยเสี่ยง เพื่อลดการเกิดโรค จึงเป็นวิธีป้องกันที่ดีที่สุด (Primary Prevention) 
• การค้นหาปัจจัยเสี่ยง ควรทำให้ครบองค์รวมทั้งการตรวจร่างกาย ตรวจเลือด ตรวจสุขภาพสมองและหลอดเลือด
• การตรวจสุขภาพสมองได้โดยการตรวจภาพวินิจฉัยสมอง MRI หรือ CT และการตรวจหลอดเลือดสมองและหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงสมองได้แก่ Carotid Doppler Ultrasound ไปแล้วถึง 602 ราย โดยพบการตรวจที่มีความผิดปกติซึ่งเป็นความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดสมองถึง 190 ราย คิดเป็น 32% โดยผู้ป่วยที่มีความผิดปกติทั้งหมด ได้รับคำแนะนำ การรักษา รวมถึงการติดตามที่เหมาะสม
• การตรวจ Carotid Doppler Ultrasound สามารถที่จะช่วยค้นหาความเสี่ยงการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง ให้การรักษา ป้องกัน ก่อนที่ผู้ป่วยจะป่วย = stroke screening for stop stroke

ปัจจุบันการตรวจวินิจฉัยโรคหลอดเลือดสมองสามารถชี้ตำแหน่งหลอดเลือดสมองผิดปกติได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงหาความเสี่ยงเป็นโรคหลอดเลือดสมองได้ก่อนเกิดอาการ โดยมีรายละเอียดการตรวจดังนี้

•  ตรวจความเข้มข้นและความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด
•  ตรวจระดับน้ำตาล ความดันโลหิต และไขมันในเลือด
•  ตรวจค่าการอักเสบของหลอดเลือด
•  ตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (Electrocardiogram) ว่ามีจังหวะการเต้นของหัวใจที่ผิดปกติหรือไม่
•  ตรวจการไหลเวียนเลือดของหลอดเลือดแดงในสมอง (Transcranial Doppler Ultrasound)
•  ตรวจสมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) เพื่อดูหลอดเลือดสมอง หรือมีภาวะสมองขาดเลือด
•  ตรวจหลอดเลือดแดงบริเวณคอที่ไปเลี้ยงสมองด้วยคลื่นความถี่สูง (Carotid Duplex Ultrasound)

การรักษาโรคหลอดเลือดสมองมีความแตกต่างระหว่างหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันและหลอดเลือดสมองแตก โดยหากหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตัน จะทำการรักษาด้วยการให้ยาละลายลิ่มเลือดเพื่อให้เลือดไหลเวียนได้อย่างปกติ ซึ่งจะได้ผลดีในกรณีที่ผู้ป่วยมาถึงโรงพยาบาลภายในเวลาไม่เกิน 4.5 ชั่วโมง หลังเกิดอาการและอาจยืดระยะเวลาไปถึง 24 ชั่วโมง ถ้ามาใน รพ.ที่สามารถให้การรักษาด้วยการใส่สายสวนหลอดเลือดแดงเพื่อลากเอาลิ่มเลือดออก

สำหรับหลอดเลือดสมองแตก อาจต้องรีบทำการผ่าตัดในกรณีที่เลือดออกมาก เพื่อควบคุมปริมาณเลือดที่ออก และรักษาระดับความดันโลหิต ป้องกันสมองเสียหาย

ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่ได้รับการรักษาทันท่วงทีสามารถฟื้นฟูสมรรถภาพและกลับมาใช้ชีวิตตามปกติได้ แม้บางรายจะต้องใช้เวลาก็ตาม แต่ในบางกรณีผู้ป่วยอาจไม่สามารถฟื้นตัวได้เต็มที่และต้องได้รับการดูแลและปรับตัวจากผลกระทบโรคหลอดเลือดสมอง เช่น อัมพฤกษ์หรืออัมพาต ต้องมีทีมสหสาขาในการดูแลผู้ป่วยครบทุกด้าน

ที่สำคัญที่สุดคือปฏิบัติตามแพทย์แนะนำ รวมถึงรับประทานยา และพบแพทย์ตามนัดอย่างเคร่งครัด การรักษาไม่สม่ำเสมอทำให้ผู้ป่วยฟื้นฟูไม่ได้ผลเต็มที่ รวมถึงอาจกลับมาเป็นซ้ำ หรือเกิดภาวะแทรกซ้อนรุนแรงอันตรายถึงแก่ชีวิตได้